คลังผลงานวิจัย กรมวิชาการเกษตร

รายงานผลงานวิจัยและพัฒนา

พันธุ์และเทคโนโลยีเพื่อรองรับมาตรฐานการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีสาหรับพืชสมุนไพร

คำหลัก :
ผู้วิจัย : พฤกษ์ คงสวัสดิ์
ผู้ร่วมวิจัย :
หน่วยงาน :
ปี: 2565
ประเภทผลงาน: รายงานผลสัมฤทธิ์
จำนวนผู้อ่าน: 6 ครั้ง
บทคัดย่อ (Abstract)

          จากนโยบายเร่งด่วนที่รัฐบาลที่ต้องการพัฒนาสมุนไพรให้เป็นพืชเศรษฐกิจชนิดใหม่ที่มีมูลค่าในตลาดโลกสูงมาก ดังปรากฏในแผนแม่บทแห่งชาติว่าด้วยการพัฒนาสมุนไพรไทยฉบับที่ 1 พ.ศ. 2560-64 เน้นการมาขับเคลื่อนให้ประเทศไทยเป็นผู้นาการส่งออกผลิตภัณฑ์สมุนไพรอันดับ 1 ของอาเซียน และฉบับที่ 2 พ.ศ. 2566-70 ที่มุ่งเพิ่มมูลค่าพืชสมุนไพร ยกระดับการแปรรูปและสกัดสาระสาคัญจากสมุนไพรไทยสู่อุตสาหกรรมมูลค่าสูงและส่งออก. เป็นภารกิจของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ที่ต้องผลัดดันให้มีวัตถุดิบสมุนไพรคุณภาพที่เพียงพอ รองรับภาคอุตสาหกรรมยาแผนโบราณ เวชสาอางค์ อาหาร และอาหารเสริม. แต่พบว่าแปลงสมุนไพรผ่านการรับรอง GAP/GACP/อินทรีย์มีเพียงร้อยละ 5 -10, เกิดจากข้อมูลทางวิชาการสาหรับพืชสมุนไพรไทยขาดความต่อเนื่อง ไม่ครบถ้วนตลอดห่วงโซ่การผลิตตั้งแต่การผลิต การเก็บเกี่ยว และการแปรรูปเบื้องต้น ไม่ตอบสนองต่อระบบผลิตในปัจจุบันที่นาเทคโนโลยีและเครื่องจักรกลสมัยใหม่มาใช้. ส่งผลให้สมุนไพรที่ได้มีปริมาณสารออกฤทธิ์/น้ามันหอมระเหยไม่สม่าเสมอและยังพบปริมาณสารพิษตกค้างทางการเกษตร. สถาบันวิจัยพืชสวน กรมวิชาการเกษตร ได้สารวจปัญหาหลัก พบว่า ขาดสมุนไพรพันธุ์การค้า ขาดองค์ความรู้ในการผลิตที่เพิ่มสารสาคัญและน้ามันหอมระเหย ลดสารพิษตกค้าง และขาดองค์ความรู้ในด้านการแปรรูปเบื้องต้น ให้ได้ตรงตามเกณฑ์มาตรฐานขององค์การอนามัยโลกและตารามาตรฐานยาสมุนไพรไทย (Thai Herbal Pharmacopoeia) ซึ่งส่งผลต่อคุณภาพและความเชื่อมั่นยาสมุนไพรไทยโดยตรง จาเป็นต้องมีการศึกษาวิจัยและพัฒนาสาหรับการระบบการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีสาหรับพืชสมุนไพร (GAP พืชสมุนไพร) เพื่อยกระดับมาตรฐานสมุนไพรตามเป้าหมายกระทรวงสาธารณสุข 11 ขนิด ได้แก่ ขมิ้นชัน, บัวบก, กระชายดา, มะขามป้อม, ฟ้าทะลายโจร, พลูคาว, ว่านหางจระเข้, หญ้าหวาน,มะแขว่น กระดอม และจันทน์เทศ ในสาขาวิชาปรับปรุงพันธุ์ การเขตกรรม และการจัดการหลังการเก็บเกี่ยว ในด้านพัฒนาพันธุ์พืชสมุนไพร ทาการวิจัยในปี 2565-2567 เพื่อให้ได้วัตถุสมุนไพรมีสารสาคัญตรงตามมาตรฐานเพื่อการแพทย์และปลอดภัยจากสารพิษต่างๆ
          ผลการทดลองปี 2565 ออกเป็น 3 กลุ่มผลผลิต คือ
          กลุ่มผลผลิตที่ 1. การพัฒนาพันธุ์สมุนไพรเพื่อการแพทย์ : 1. การรวบรวมและคัดเลือกดี : 3 ชนิด คือ 1. ขมิ้นชันพันธุ์อุตสาหกรรม 92 ตัวอย่าง, 2. กระชายดา 50 สายต้น คัดเลือกให้ได้ต้นดีเด่น 8 - 10 สายต้น และ 3. พันธุ์จันทน์เทศ 50 สาย ได้สายต้นพังงามีน้ามันหอมระเหยในรกสูงกว่าค่ามาตรฐาน 20 % และสายต้นชุมพรมีน้ามันหอมระเหยในเมล็ดสูงกว่าค่ามาตรฐาน 25 %. 2. การเปรียบเทียบพันธุ์ดีเด่น 3 ชนิด พบว่า 1. หญ้าหวานสายพันธุ์ SMOL2 มีปริมาณสาร Stevioside สูงที่สุด และ 2. มะแขว่นสายต้นโป่งแยง (PY) เติบโตเร็วที่สุด แต่สายต้นจอมทอง (KT) มีสาร Limonene สูงสุด และ 3. กระดอมรุ่น F4 10 สายพันธุ์ดีเด่น ซึ่งทั้ง จะเปรียบเทียบต่อเนื่องในปี 2566 – 2567 และ 3. สร้างลูกผสมข้ามพันธุ์ 2 ชนิด คือ 1. บัวบก รุ่น F1 ผสมเกสร 767 คู่ ได้เมล็ดจานวน 45 เมล็ด คัดเลือกรอบที่ 1 จานวน 40 ต้น ได้ต้นที่มีลักษณะตามเกณฑ์จานวน 10 ต้น และ 2. มะขามป้อมรุ่น F1 ผสมระหว่างพันธุ์ให้สารสูงและพันธุ์ที่ติดผลดกในภาคใต้จานวน 60 ผล ได้เพาะเมล็ดเพื่อรอเสียบต้นต้นตอในแปลงในปี 2566-2567
          กลุ่มผลผลิตที่ 2. พัฒนาเทคนิคด้านเขตกรรมพืชสมุนไพร : 2.1 ศึกษาปัจจัยที่มีผลต่อการเจริญเติบโตและสารสาคัญ พบว่า 2.1.1 ชีวภัณฑ์เชื้อราไมคอร์ไรซาและเชื้อราละลายฟอสเฟตในขมิ้นชันช่วยให้ต้นขมิ้นชันเติบโตและทนต้องโรคเหี่ยวดีขึ้น และ 2.1.2 การคลุมแปลงขมิ้นชันด้วยผ้าพลาสติกช่วยลดค่าแรงงานกาจัดวัชพืช 40 กก.ต่อตารางเมตรแต่ช่วงแรกการเติบโตน้อยกว่ากรรมวิธีอื่น ควรคลุมฟางบนพลาสติกในช่วงฤดูร้อน 2.3 ศึกษาความต้องการธาตุอาหารและการจัดการปุ๋ยต่อผลผลิตและปริมารถสารสาคัญ พบว่าค่าต้องการธาตุอาหารอัตราส่วนปุ๋ย N + P2O5 + K2O ในหญ้าหวาน = 13 : 1 : 12, ฟ้าทะลายโจร = 2.55 : 0.46 : 2.78 , พลูคาว = 2.88: 0.41 : 3.18 และว่านหางจระเข้ = 0.89: 0.21: 1.6 2.4 ศึกษาการจัดการทรงพุ่มต่อการเจริญเติบโตและสารสาคัญ ในมะขามป้อมปีที่ 1 ยังไม่มีผลต่างด้านการเจริญเติบโต คาดว่าพบความแตกต่างในปี 2567 และ 2.5 ศึกษาการผลิตพืชสมุนไพรในระบบปลูกไม่ใช้ดิน (substrate culture) ในปี 2565 เป็นช่วงหาความต้องการธาตุอาหารในขมิ้นชัน พลูคาว และบัวบกในแปลงพบว่าค่าต้องการอัตราส่วนปุ๋ย N + P2O5 + K2O ใน พูลคาว = 4 :1 : 4 และบัวบก= 9 :1 : 7 และศึกษาการเพิ่มสารเคอร์คูมินอยด์ในขมิ้นชันด้วยสารควบคุมการเจริญเติบโตไม่พบความแตกต่างในด้านการเจริญเติบโต แต่การใช้แสงเทียมพบว่าแสงสีแดงเติบโตดีที่สุด ทั้ง 2 การทดลองรอผลวิเคราะห์สารเคอร์คูมินอยด์
          กลุ่มผลผลิตที่ 3 พัฒนาเทคโนโลยีจัดการก่อน-หลังเก็บเกี่ยว การแปรรูป และการเก็บรักษาคุณภาพ : 1. ศึกษาการจัดการก่อน-หลังเก็บเกี่ยวพืชสมุนไพร`พบว่าอายุเก็บเกี่ยวมะขามป้อมในภาคใต้ตามคาแนะนา 8 เดือนมีสารแทนนินเพียง 178.9 มิลลิกรัม/100 กรัมน้าหนักแห้ง หรือ 17.89% v/w. คาดว่วต้องเก็บเกี่ยวที่อายุมากกว่า 8 เดือน จึงจะได้มาตรฐานสมุนไพรไทย : สารแทนนินไม่น้อยกว่า 20 % เกิดจากสิ่งแวดล้อมช่วงเดือนที่ 8 เป็นช่วงฝนตกหนักต้องศึกษาต่อเนื่องในปี 2566. 2. ศึกษาการแปรรูปวัตถุดิบสมุนไพรที่เหมาะสม พบว่า การอบแห้งมะแขว่น ด้วยตู้อบประสิทธิภาพสูง (ศวศ.เชียงใหม่) อุณหภูมิ 50 - 60 Co ให้ผลดีที่สุด โดยมีความชื้น 8.52 - 9.12 % มีปริมาณน้ามันหอมระเหยสูงสุด 6.26 % (v/w) สาร limonene สูงสุด 311.80 และ สาร 4-terpineol สูงสุด 33.26 และ 3. ศึกษาการเก็บรักษาคุณภาพวัตถุดิบสมุนไพร พบว่า หญ้าหวาน ซึ่งเป็นพืชที่เก็บเกี่ยวตลอดปีไม่ควรการเก็บรักษาผลผลิตแห้งเกิน 6 เดือน โดยเก็บรักษาในถุงฟอยด์ (Foil bag) และถุงสุญญากาศ (Vacuum bag) แต่หากจาเป็นต้องเก็บรักษานานไม่เกิน 9 เดือนต้องเก็บรักษาไว้ในถุงสุญญากาศ (Vacuum bag) เท่านั้น และมะแขว่นเป็นพืชที่เก็บเกี่ยวปีละ 1 ครั้ง ครั้งละ 2 – 3 เดือน หากไม่สามารถแปรรูปผลผลิตได้ทันและจาเป็นต้องการการเก็บรักษานาน 9 เดือนควรรักษาในถุงฟอยด์ หรือถุงสุญญากาศที่อุณหภูมิ 5 องศาเซลเซียส แต่หากต้องเก็บรักษาที่อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส ควรเก็บรักษาผลผลิตในถุงสุญญากาศเท่านั้น
          เมื่อสิ้นสุดโครงการจะได้พันธุ์พืชสมุนไพรเพื่อการแพทย์ 8 พันธุ์ คือ ปี 2566 พันธุ์หญ้าหวาน 1 พันธุ์ และปี 2567 พันธุ์สมุนไพรเพื่อการแพทย์ 6 ชนิด 7 พันธุ์ (ขมิ้นชัน กระชายดา จันทน์เทศ บัวบก มะแขว่น และกระดอม) และมะขามป้อมพันธุ์คัดเลือก 10 พันธุ์ 2. เทคโนโลยีการผลิตพืชพืชสมุนไพร 10 เทคโนโลยี/กระบวนการ และ 11 ต้นแบบ และ 3. คู่มือการผลิตพืชสมุนไพรเพื่อการแพทย์และอาหาร (GACP) สาหรับใช้เป็นแนวทางการผลิตพืชให้ได้ตามเกณฑ์มาตรฐาน 11 ชนิด
URL Reference :
(ดาวน์โหลด: 5 ครั้ง)
ปรับปรุงข้อมูลเมื่อวันที่ 30-04-2567
แจ้งไฟล์หาย