คลังผลงานวิจัย กรมวิชาการเกษตร

รายงานผลงานวิจัยและพัฒนา

การประเมินการสูญเสียของผลิตผลและผลิตภัณฑ์เกษตรในขั้นตอนหลังการเก็บเกี่ยวตลอดห่วงโซ่อุปทาน

คำหลัก : การสูญเสียอาหาร ถั่วเหลือง ข้าวโพด ข้าวเปลือก ข้าวสาร จุดวิกฤต ห่วงโซ่อุปทาน สมการประเมินความสูญเสียข้าว การวิเคราะห์การถดถอยพหุคูณ แมลงศัตรูผลิตผลเกษตร

ผู้วิจัย : กรรณิการ์ เพ็งคุ้ม

ผู้ร่วมวิจัย : จารุรัตน์ พุ่มประเสริฐ, ชวเลิศ ตรีกรุณาสวัสดิ์, เนตรา สมบูรณ์แก้ว, นฤเทพ เวชภิบาล, ชุติมา วิธูรจิตต์, อารีรัตน์ การุณสถิตชัย, ณัฐกานต์ สาตราภัย, กัลยลักษณ์ เสนาะสำเนียง, สิทธิพงษ์ ศรีสว่างวงษ์, วิมลรัตนผ์ ดำขำ, ศิวกร เกียรติมณีรัตน์, อรวรรณ จิตต์ธรรม และใจทิพย์ อุไรชื่น

หน่วยงาน :

ปี: 2564

ประเภทผลงาน: รายงานความก้าวหน้า

จำนวนผู้อ่าน: 4 ครั้ง

บทคัดย่อ (Abstract)

          องค์การสหประชาชาติได้กำหนดเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals: SDGs) 17 เป้าหมาย โดยเป้าหมายที่ 12.3.1 กำหนดให้ลดการสูญเสียอาหารตลอดห่วงโซ่อุปทาน ตั้งแต่การผลิตจนถึงการจัดการหลังการเก็บเกี่ยว (จนถึงก่อนขั้นตอนการแปรรูป) แต่ประเทศไทยยังขาดข้อมูลปริมาณการสูญเสียอาหารที่ชัดเจน กรมวิชาการเกษตรจึงศึกษาการสูญเสียอาหารในพืชและสินค้าเกษตร 6 ถั่วเหลือง ข้าวโพด ข้าว กาแฟอาราบิก้า พริก และมะเขือ เพื่อให้ได้ทราบปริมาณและสาเหตุการสูญเสียที่เป็นปัจจุบัน และหาวิธีการลดการสูญเสียที่เหมาะสม ดำเนินการระหว่าง ตุลาคม 2563 – ธันวาคม 2564 ที่กลุ่มงานวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีหลังการเก็บเกี่ยวพืชสวน กองวิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวและแปรรูปผลิตผลเกษตร การประเมินการสูญเสียของถั่วเหลือง ข้าวโพด กาแฟอาราบิก้า พริก และมะเขือ ครอบคลุมกระบวนการตั้งแต่การจัดการก่อนการเก็บเกี่ยว การเก็บเกี่ยว การจัดการหลังการเก็บเกี่ยว การขนส่ง และการรวบรวมเก็บรักษา วิธีการศึกษาประกอบด้วยการรวบรวมข้อมูลผ่านการประชุมเฉพาะกลุ่ม การสัมภาษณ์เชิงลึก และการลงพื้นที่จริง ผลการศึกษาพบว่า การสูญเสียถั่วเหลืองตลอดห่วงโซ่อุปทานมีค่าเฉลี่ยร้อยละ 34.13 จำแนกเป็นขั้นตอนการเก็บเกี่ยวร้อยละ 9.7 โดยเกิดจากการใช้รถเกี่ยวร้อยละ 17.67 ขั้นตอนกะเทาะเปลือก (นวด) ร้อยละ 6.38 ขั้นตอนหลังการตากและเก็บรักษาที่บ้านเกษตรกร ร้อยละ 7.79 การเก็บรักษาที่จุดรวบรวม ร้อยละ 5.63 และก่อนการแปรรูป ร้อยละ 4.63 ผลจากข้อมูลอาจสรุปได้ว่าการเก็บเกี่ยวถั่วเหลืองด้วยรถเกี่ยวเป็นจุดวิกฤตสำคัญที่ก่อให้เกิดการสูญเสียมากที่สุด ตามด้วยการเก็บรักษาที่ไม่เหมาะสม และการกะเทาะเปลือก การพัฒนาวิธีการและเครื่องมือที่เหมาะสมต่อการเก็บเกี่ยว กะเทาะเปลือก และเก็บรักษาถั่วเหลืองจึงเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อลดการสูญเสียถั่วเหลืองในประเทศไทย ผลการศึกษาในข้าวโพด พบว่าจุดวิกฤตที่ส่งผลต่อการสูญเสียอาหารในข้าวโพด 2 จุดสูงสุด คือ ขั้นตอนระหว่างการเก็บเกี่ยวด้วยรถเกี่ยว ที่พบการสูญเสียร้อยละ 3.89 และเก็บรักษาพบการสูญเสียร้อยละ 2.25 จากปัจจัยการสูญเสียดังกล่าวที่ส่งผลต่อการสูญเสียในห่วงโซ่อุปทานข้าวโพด จึงมีความจำเป็นที่จะต้องการพัฒนาเครื่องมือเก็บเกี่ยวที่เหมาะสม และหาแนวทางการจัดเก็บเพื่อลดความสูญเสียอาหารข้าวโพดในระยะยาวต่อไป ในผลิตผลกาแฟอาราบิก้าพบว่าความเสี่ยงที่เป็นจุดวิกฤตที่สำคัญ คือ การสูญเสียในขั้นตอนการเก็บเกี่ยวผลผลิตในแปลงจากมอดเจาะ แนวทางการป้องกันด้วยการทำความสะอาดแปลงและทำลายแหล่งที่อยู่อาศัยของมอดเจาะผลกาแฟ และการสูญเสียทั้งด้านปริมาณและคุณภาพของวัตถุดิบในขั้นตอนการเก็บรักษา ป้องกันด้วยการจัดการสภาพการเก็บรักษาโดยควบคุมความชื้นสัมพัทธ์ระหว่าง 55 - 60 %RH และอุณหภูมิไม่เกิน 28 องศาเซลเซียส ในผลิตผลพริกขี้หนูพบว่าการสูญเสียหลังการเก็บเกี่ยวมีสาเหตุหลักจากโรคและแมลง เนื่องจากการซื้อขายมักเป็นการซื้อโดยไม่แยกเกรดเกษตรกรขาดแรงจูงใจในการคัดแยกผลผลิตก่อนขาย ส่วนการสูญเสียในขั้นตอนการค้าส่งพริกขี้หนูเขียวมีการสูญเสียรวม ร้อยละ 41.1 โดยพบว่ามีการปะปนของพริกแดงมากที่สุดและมีการฉีกหักและโรคเข้าทำลายมากกว่าพริกแดง อาจเป็นผลจากขั้นตอนการเก็บรักษาและขนส่งพริกไม่มีการใช้ห้องเย็น มะเขือเทศ พบว่ามะเขือเทศมีการสูญเสียในแปลงปลูกค่อนข้างสูง สาเหตุหลักจากโรคพืชเข้าทำลาย ส่วนในขั้นตอนการรวบรวม/รับซื้อผลผลิตการสูญเสียจะเกิดสูงมากในผลิตผลที่มีการเก็บรักษาเกิน 3 วันก่อนส่งโรงงาน การป้องกันได้ด้วยการจัดการแผนการเก็บเกี่ยวและระบบการเก็บรักษาและการขนส่งที่มีประสิทธิภาพ สำหรับการประเมินความสูญเสียของข้าว ศึกษาการใช้สมการเพื่อประเมินความสูญเสียจากการเข้าทำลายของแมลงศัตรูผลิตผลเกษตร ผลคือ ได้สมการประเมินปริมาณเมล็ดเสียของข้าวเปลือกและข้าวสารจากแมลงศัตรูสำคัญ โดยทั้ง 2 สมการมีค่าสัมประสิทธิ์การตัดสินใจ (R2) เท่ากับ 75 และ 91% ตามลำดับ

URL Reference :

(ดาวน์โหลด: 3 ครั้ง)

ปรับปรุงข้อมูลเมื่อวันที่ 13-11-2567

แจ้งไฟล์หาย