คลังผลงานวิจัย กรมวิชาการเกษตร

รายงานผลงานวิจัยและพัฒนา

การวิจัยพัฒนาพันธุ์และเทคโนโลยีการผลิตกล้วยเพื่อเพิ่มปริมาณผลผลิตคุณภาพและมูลค่าการตลาดกล้วย

คำหลัก : กล้วย กล้วยไข่ กล้วยน้ำว้า สำรวจ การแปรรูป การอนุรักษ์ การคัดเลือก การเปรียบเทียบ การลดความ เสียหาย สารสกัด คาร์บอกซีเมทธิลเซลลูโลส พลาสติกชีวภาพ เบียร์กลัวย เครื่องดื่มจากกล้วย โลชั่น อาหาร สุขภาพ เครื่องดื่มสุขภาพ

ผู้วิจัย : เพ็ญจันทร์ สุทธานุกูล

ผู้ร่วมวิจัย : สุภัทรา เลิศวัฒนาเกียรติ,จิดาภา สุภาผล,ลาวัณย์ จันทร์อัมพร,โกเมศ สัตยาวุธ,วิมลวรรณ วัฒนวิจิตร,อารีรัตน์ การุณสถิตชัย,ศิริพร เต็งรังชัย,ภูวสินธ์ ชูสินธ์,ประนอม ใจอ้าย,รักชัย คุรุบรรเจิดจิต,บุษบา เชื่อวิทยา,สุทธินี เจริญคิด,สากล มีสุข,บุษบง มนัสมั่นคง,อภิรัชต์ สมฤทธิ์,วลัยภรณ์ ศศิประภา,สาลี่ ชินสถิต,หยกทิพย์ สุดารีย์,นพดล แดงพวง,สุวรรณ ทิพย์เมืองพรม,สุรพล ตรุยานนท์,ธวัชชัย นิ่มกิ่งรัตน์,ฉัตรชัย กิตติไพศาล,สุขุม นวลสกุล,ดนัย นาคประเสริฐ,สมพร เหรียญรุ่งเรือง,รุ่งทิวา รอดจันทร์,นันทรัตน์ ศุภกําเนิด,พรรณพิมล สุริยะพรหมชัย

หน่วยงาน : ศูนย์วิจัยพืชสวนสุโขทัย สถาบันวิจัยพืชสวน สำนักวิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวและแปรรูปผลิตผลเกษตร สำนักวิจัยพัฒนาปัจจัยการผลิตทางการเกษตร ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรแพร่ สำนักวิจัยพัฒนาการอารักขาพืช สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 6 สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 2 ศูนย์วิจัยพืชสวนศรีสะเกษ ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรยะลา ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรเพชรบุรี ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรอุดรธานี

ปี: 2554

ประเภทผลงาน: ผลงานวิจัยเรื่องเต็ม

จำนวนผู้อ่าน: 212 ครั้ง

บทคัดย่อ (Abstract)

จากการสุ่มสัมภาษณ์เกษตรกรผู้ปลูกกล้วยในภาคต่าง ๆ ประเทศไทย ระหว่าง เดือนพฤษภาคม - พฤศจิกายน 2554 จำนวน 681 ราย ใน 28 จังหวัด คือ กาญจนบุรี นครนายก นครปฐม เพชรบุรี ราชบุรี ลพบุรี อ่างทอง อยุธยา ปทุมธานี นครสวรรค์ สมุทรสงคราม สระแก้ว สระบุรี จันทบุรี ตราด ระยอง กำแพงเพชร พิจิตร พิษณุโลก เพชรบูรณ์ สุโขทัย อุตรดิตถ์ นครราชสีมา เลย ศรีสะเกษ หนองคาย ชุมพรและยะลา พื้นที่ปลูกกลัวยรวม 5,646 ไร่ เพื่อให้ให้ข้อมูลพื้นฐานของเกษตรกร ข้อมูลการปลูก การผลิต การใช้ปัจจัยการผลิต ข้อมูลโรค แมลง และสัตว์ศัตรูพืช และข้อมูลทางการตลาด พบว่า เกษตรกรผู้ปลูกกล้วยเป็นเพศชาย 56.2% ส่วนใหญ่เป็นเจ้าของสวนถึง 90% และ 50.2% ของเกษตรกรมีประสบการณ์ในการปลูกกล้วยมากกว่า 10 ปี เป็นสมาชิกกลุ่มเกษตรกร ถึง91.8% มีเพียง 7.6% ที่เป็นสมาชิก GAP กล้วย กล้วยที่ปลูกส่วนใหญ่เป็นกล้วยน้ำว้า (46%) รองลงมา ได้แก่ กล้วยไข่ กล้วยหอม กล้วยหักมุก กล้วยเล็บมือนาง กล้วยตานี และกล้วยหิน คิดเป็น 24.3, 17.2, 5.4, 4.6, 1.5 และ 1.2% ตามามลำดับ นิยมปลูกกล้วยเป็นพืชเดี่ยว มีบางรายปลูกแซมกับพืชอื่นๆ เช่น มะนาว มังคุด ลองกอง เงาะ เตย เป็นต้น ส่วนใหญ่ใช้แหล่งน้ำธรรมชาติ นิยมปลูกกล้วยต้น ฤดูฝน (เดือนพฤษภาคม - มิถุนายน) แยกหน่อกล้วยจากสวนของตนเองมากถึง 99.3% ใช้หน่อสูง 100 เซนติเมตร ปลูกกล้วยโดยใช้ระยะปลูก 3x3, 3x3.25 และ 3.5x3.5 เมตร(48.2%) ไม่นิยมแต่งหน่อ กล้วยเริ่มให้ผลผลิตภายในระยะเวลา 11-12 เดือน มากถึง 46.7% และเก็บเกี่ยวในช่วงเดือนพฤษภาคม - มิถุนายน มีการแลกเปลี่ยนความรู้กันในกลุ่ม และลองทำด้วยตนเองมากที่สุด 46.1% รับเทคโนโลยีจากหน่วยงานของกรมส่งเสริมการเกษตร กรมวิชาการเกษตร และจากสื่ออื่นๆ ค่อนข้างน้อย คือ 14, 8.4 และ 2.3% ตามลำดับ เกษตรกรไม่มีการวิเคราะห์ดินถึง 93% ไม่มีการปรับปรุงดินก่อนปลูก 70.3% ไม่นิยมใส่ปุยเคมี 51.8% ไม่ไม่ใส่อินทรีย์ 67.3% และไม่ใส่ปุ๋ยชีวภาพ 87.7% ส่วนใหญ่อาศัยน้ำฝนในการผลิตกลัวย 38.2% รองลงมาเป็นการให้น้ำแบบพ่นสปริงเกอร์ 26.3% และคลอง/รองส่งน้ำ 21% ศัตรูที่สำคัญของกล้วย พบการเข้าทำลายของ โรคใบลาย 19.1% โรคตายพราย 17.8% โรคผลจุด/จุดกระบนผล 8.1% และโรคอื่นๆรวม 55% ด้านแมลงศัตรูกล้วย พบ ด้วงงวงเหง้ากล้วย ด้วงวงเจาะลำต้น หนอนม้วนใบกล้วย เพลี้ยแป้ง และด้วงกินผิวใบ 13.7, 10,10, 5.6 และ 2.1% เกษตรกรไม่ป้องกันกำจัด 63.796 เก็บทำลายหรือนำออกจากแปลง 18.1% มีการสำรสำรวจความเสียหาย 9% และใช้วิธีการอื่นๆ ได้แก่ การตัดส่วนที่ถูกทำลายทิ้ง ปลูกพืชสลับ ใช้กับดักล่อแมลง เป็นต้น เพียง 8.2%พบมีการใช้ประโยชน์ในรูปผลสด 92.1% ที่เหลือเป็นการใช้ใบตอง และแปรรูป ผลผลิตส่วนใหญ่จำหน่ายในตลาดท้องถิ่น 71.4% ตลาดกลาง 23.1% มีส่งออกเพียง 3.7% เป็นการซื้อขายล่วงหน้ามากถึง 63.4%ที่เหลือเป็นการขายโดยตัวเกษตรกรหรือสหกรณ์ พ่อค้าคนกลางเป็นผู้กำหนดราคา 79.7% และขายผ่านพ่อค้าคนกลาง 66.1% มีการขายตรงถึงผู้บริโภค ผู้ประกอบการตัวแทนจำหน่าย หรือสหกรณ์ เพียง 15.3, 13.7, 2.8และ 1.9% ตามลำดับการศึกษาช่วงระยะเวลาการปลูกที่เหมาะสมเพื่อให้มีผลผลิตกล้วยไข่ ออกกระจายตลอดปี พบว่า การปลูกกล้วยทุก 2-4 เดือน สามารถทำให้กล้วยไข่มีผลผลิตกระจายการเก็บเกี่ยวได้ แต่ต้องมีการจัดการดินและน้ำที่เหมาะสม โดยเฉพาะกล้วยที่มีผลผลิตในช่วงฤดูแล้ง ต้องมีการจัดการให้น้ำและการป้องกันไม่ให้ผลผลิตหักล้มเสียหาย โดยกล้วยไข่ที่ปลูกช่วงเดือนมกราคมให้ผลผลิตเฉลี่ยและมีเปอร์เซ็นต์หวีที่ผ่านมาตรฐานส่งออกสูงสุด คือb3,414.47 กิโลกรัมต่อไร่ และ 59.83 เปอร์เซ็นต์ รองลงมาคือกล้วยที่ปลูกเดือนกุมภาพันธ์ สิงหาคม พฤศจิกายน มิถุนายน และ เมษายน ให้ผลผลิตเฉลี่ย 2,740.51, 2,236.63, 2,121.66, 2,079.33 และ 1,225.04 กิโลกรัมต่อไร่ตามลำดับ ด้านเปอร์เซ็นต์หวีที่ได้คุณภาพ พบว่า กล้วยไข่ไข่ที่ปลกเดือนกุมภาพันธ์ มิถุนายน สิงหาคมพฤศจิกายนและ เมษายน 41.20, 26.72, 25.00, 15.47 และ7.53 เปอร์เซ็นต์ ตามลำดับการศึกษาการเพิ่มคุณภาพผลผลิตกล้วยไข่ช่วงฤดูแล้งเพื่อการส่งออก ในกล้วยไข่พันธุ์เกษตรศาสตร์ 2 และพันธุ์กำแพงเพชร พบว่า กล้วยไข่ทั้ง 2 พันธุ์ มีการเจริญเติบโตไม่แตกต่างกัน อายุการแทงปลี 8-9 เดือน อายุเก็บเกี่ยว 11-12 เดือน ปริมาณการให้ปุ๋ย และจำนวนการไว้หน่อที่แตกต่างกันมีผลต่อจำนวนทวีต่อเครือขอของผลผลิตกล้วยไข่ และการให้ปุยในอัตราแตกต่างกัน กับการไว้หน่อ 1-3 หน่อ ไม่มีผลต่อจำนวนหวีต่อเครือ อย่างไรก็ตามการให้ปุ๋ยและการไว้หน่อที่เพิ่มขึ้นไม่มีผลต่อน้ำหนักผลต่อหวีและจำนวนผลต่อเครือ ของกลัวยไข่ทั้ง 2 พันธุ์ ดังนั้นการให้ปุ๋ยที่เหมาะสมควรให้ตามผลวิเคราะห์ดินก็เพียงพอแล้ว และการไว้จำนวนหน่อต่อต่อต้นที่เหมาะสม คือ ไว้ 1-2หน่อ เมื่ออายุ 6 เดือน หากไว้หน่อ 3-4 หน่อต่อหลุม ทำให้ลำต้นสูง หักได้ง่ายและมีขนาดผลเล็ก ไม่มีคุณภาพตามความต้องการของตลาดการเปรียบเทียบพันธุ์กล้วยน้ำว้าที่คัดเลือกจากงานอนุรักษ์พันธุกรรมกล้วย โดยคัดเลือกกล้วยที่ให้ผลผลิตสูง คุณภาพดี รสชาติหวาน พบว่า กล้วยน้ำว้าสุโขทัย1 ให้น้ำหนักหวีเฉลี่ยสูงสุด 1.72 กิโลกรัม น้ำหนักผล103.13 กรัม เปลือกค่อนข้างหนา 0.17 เซนติเมตร กล้วยน้ำว้าสุโขทัย2 ให้น้ำหนักเครือมากที่สุด 22.1 กิโลกรัมจำนวนหวีต่อเครือ 13 หวี กล้วยน้ำว้าน้ำสุโขทัย3 และสุโขทัย5 มีผลค่อนข้างกลมโดยมีเส้นผ่าศูนย์กลางผล 4.09,4.04 เซนติเมตร และเส้นรอบวงกลางผล 12.95, 12.64 เซนติเมตร กล้วยน้ำสุโขทัย4 มีจำนวนผลตอหวีมาก(28 ผลต่อหวี) เปลือกผลค่อนข้างบาง (0.11 เซนติเมตร) นำผลผลิตกล้วยน้ำว้าดิบแก่จัดไปวิเคราะห์แป้ง ที่ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรน่าน พบว่า การใช้กรดชิตริก 0.50% ช่วยกำจัดสีดำจากยางกล้วยหลังการปอกเปลือกกล้วย ทำให้ได้แป้งกล้วยสีขาวมากที่สุด (L=76.59, a= 1.83, b=11.55) เมื่อเตรียมแป้งจากล้วยน้ำว้าแต่ละกรรมวิธี พบว่า กล้วยน้ำว้าสุโขทัย1, สุโขทัย2, สุโขทัย3 และสุโขทัย4 ได้แป้งกล้วย (เปรียบเทียบกับน้ำหนักเนื้อ) 97.10, 98.10, 92.52, 97.12 เปอร์เซ็นต์ตามลำดับ และเมื่อเปรียบเทียบกับน้ำหนักกล้วยทั้งเครือได้แป้งกล้วย19.89, 19.44, 15.53, 15.58เปอร์เซ็นต์ตามลำดับ มี Carbohydrate 84.34 ถึง 85.26 เปอร์เซ็นต์ TotalFat 0.55 ถึง 0.77 เปอร์เซ็นต์ และ Protein 2.07 ถึง 2:15 เปอร์เซ็นต์ ขณะที่กล้วย สุโขทัย5 เกิดเชื้อราชณะทำแห้ง จึงไม่สามารถแปรรูปต่อไปได้การศึกษาวิธีการลดความเสียหายของกล้วยหลังการเก็บเกี่ยวก่อนเข้าสู่กระบวนการแปรรูป พบว่า การเคลือบกล้วยน้ำว้าด้วยไคโตซานความเข้มข้น 0.25 % และบรรจุโนถุงแอคทีฟความหนา 25 ไมครอน สามารถยึดอายุการเก็บรักษาและคงคุณภาพของวัตถุดิบก่อนเข้าสู่กระบวนการแปรรูปได้ นาน 12-15 วัน และเมื่อศึกษาคุณค่าทางโภชนาการของกล้วยน้ำว้าที่มีความแก่ 80 % ที่ระยะสุกต่างๆ พบว่า ระยะสุกแก่ของกล้วยน้ำว้าที่เหมาะสมกับการแปรรูปเป็นเครื่องดื่มนมกล้วย คือ ความสุกแก่ระยะที่ 4 (เปลือกกล้วยเปลี่ยนสีจากเขียวเป็นเหลืองปนเขียว) และความสุกแก่ระยะที่ 8 (เปลือกเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเข้มทั้งผล) เหมาะสมในการผลิตเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ต่ำ ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพจากกล้วย พบว่า กล้วยน้ำว้าเป็นกล้วยที่มีศักยภาพในการพัฒนาเป็นเครื่องดื่มแอลกอฮอล์มากกว่ากล้วยไข่และกล้วยหอม โดยกล้วยน้ำว้าที่ความสุกระดับ 7 ให้ปริมาณแอลกอฮอล์ 7% ปริมาณกรด (ในรูปสารประกอบกำมะถัน) 3.4 กรัมต่อลิตร และมีศักยภาพการผลิตฟองดีมากกระบวนการ สกัดโปรตีนจากกล้วย พบว่า การ freeze drying กล้วยไข่ให้ผลเป็นที่น่าพอใจ ได้ปริมาณโปรตีนทั้งสิ้น 15 กรัมต่อลิตร ปริมาณของแข็งละลายน้ำได้ 14.09 ความเป็นกรดต่าง 5.32 สามารถนำมาต่อยออดพัฒนาเป็นน้ำนมสกัดจากกล้วยได้ ในการผลิตแทนนินจากเปลือกกล้วย ไม่พบความแตกต่างทางสถิติจากกล้วยทั้งสามชนิด พบว่า กระบวนการ Heat-dryer process ให้ผลในการสกัดสารแทนนินดีที่สุด (ปริมาณ 150 กรัม)การสกัดสารจากเปลือกกล้วยและการประยุกต์ใช้ในการผลิตโลชั่น พบว่า การใช้เอทานอลต่อเปลือกกล้วยอัตราส่วน 5 : 1ใช้สกัดสารสกัดจากเปลือกกล้วยได้สารที่มีสีน้ำตาลดำ ความสามารถในการต้านอนุมูลอิสระพบว่าสารสกัดจากเปลือกกล้วยหอมทองมีความสามารถในการต้านอนุมูลอิสระสูงสุด รองลงมาได้แก่ กล้วยไข่และกล้วยหอมทอง โดยมีค่า vitamin C equivalent antioxidant capacity (VCEAC) เท่ากับ 103.65 +11.25, 46.98 + 2.78 และ 3.13 + 1.05 me/100 q น้ำหนักสด ตามลำดับสอดดคล้องกับการศึกษาปริมาณสารประกอบฟินอลลิกทั้งหมดในสารสกัดจากเปลือกกล้วยทั้ง 3 ชนิด โดยวิธี Folin-Ciocalteu โดยสารสกัดจากเปลือกกล้วยทั้ง 3 ชนิดมีปริมาณสารประกอบฟินอลิกทั้งหมดเท่ากับ 107.02 + 16.88, 60.33 + 3.99 และ 7.25 + 1.99 mg/100 g นำหนักสดในรูปของ gallic acid ตามลำดับ ทั้งนี้การทดลองนี้ยังไม่เสร็จสิ้นในปิ้งบประมาณ2554 จึงได้มีการทดลองต่อไปในปีงบประมาณ 2555 ด้วยการนำเซลลูโลสจากต้นกล้วยมาสังเคราะห์คาร์บอกซีเมทธิลเซลลูโลส (Carboxymethyl cellulose :CMC) เพื่อใช้เป็นสารตั้งต้นในการผลิตพลาสติกชีวภาพโดยการสกัดเซลลูโลสจากต้นกล้วย ด้วยสารละลายโซเดียมไฮตรอกไซด์ เข้มข้น 1 M ได้เซลลูโลสประมาณร้อยละ 20.25 ของน้ำหนักต้นกล้วยอบแห้ง มีลักษณะเป็นเส้นใยยาว สีน้ำตาล จากนั้นกำจัดลิกนินออกโดยการฟอกด้วยสารละลายไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ 30% นำไปบดให้เป็นผง แล้วนำไปสังเคราะห์คาร์บอกซีเมทธิลเซลลูโลส โดยทำปฏิกิริยากับกรดคลอโรอะซิติกแอซิดในสภาวะเบส ได้คาร์บอกซีเมธิลเซลลูโลส ร้อยละ 140.89 ของน้ำหนักเซลลูโลสตั้งต้น ลักษณะเป็นผงสีเหลืองอ่อนละลายน้ำได้ดี มีความบริสุทธิ์ประมาณ 95.35 96 ความชื้น 12.64% และมีองศาการแทนที่ เท่ากับ 1.02 เมื่อนำคาร์บอกซีเมธิลเซลลูโลสมาทดสอบขึ้นรูปเป็นแผ่นฟิล์ม โดยเปรียบเทียบการเติมสารเติมแต่ง 2 ชนิด คือ กลีเซอรอล และพอลิเอทธิลีนไกลคอล ที่ 10% 20% 30% และ 40% โดยน้ำดยน้ำหนัก พบว่าฟิล์มคาร์บอกซีเมธิลเซลลูโลสผสมกลีเซอรอล 40% มีคุณสมบัติดีดีที่สุด โดยมีความโปร่งแสง อ่อนตัว และเหนียว สามารถพับงอได้ รองลงมาเป็นฟิล์มคาร์บอกซีเมธิลเซลลูโลสผสมพอลิเอทิลินไกลคอล และฟิล์มคาร์บอกซีเมธิลเซลลูโลสไม่ผสมสารเติมแต่งตามลำดับในอุตสาหกรรมการผลิตเบียร์มีการใช้สารซัลเฟอร์ไดออกไซด์ เพื่อยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์บางชนิดที่มีผลต่อคุณภาพของเบียร์ จึงต้องกำหนดปริมาณการใช้สารซัลเฟอร์ไดออกไซต์ได้ไม่เกิน70 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม ซึ่งการวัดปริมาณสารซัลเฟอร์ไดออกไซด์ใช้ตามวิธีของ AOAC Official Method 990.28 Sulftes in Food Optimized Monier-Williams Method จากเบียร์กล้วยจำนวน 27 ตัวอย่าง พบ ค่าปริมาณสารซัลเฟอร์ไดออกไซด์ในตัวอย่างเบียร์กล้วยอยู่ระหว่าง 3.21-9.31 มิลลิกรัมต่อก็โลกรัม ซึ่งปลอดภัยต่อการบริโภค

URL Reference :

(ดาวน์โหลด: 34 ครั้ง)

ปรับปรุงข้อมูลเมื่อวันที่ 13-12-2567

แจ้งไฟล์หาย