คลังผลงานวิจัย กรมวิชาการเกษตร

รายงานผลงานวิจัยและพัฒนา

พืชสมุนไพรท้องถิ่นเพื่อเป็นวัตถุดิบสำหรับอุตสาหกรรม

คำหลัก : ฟักข้าว พันธุ์ลูกผสม ไลโคปีน เบต้า-แคโรทีน คัดเลือกพันธุ์ วิธีบันทึกประวัติ การคัดเลือกพันธุ์ สมอไทย สมอพิเภก มะขามป้อม คัดเลือกพันธุ์แท้ล เปรียบเทียบพันธุ์กระดอม

ผู้วิจัย : ศรีสุดา โท้ทอง

ผู้ร่วมวิจัย : จรัญ ดิษฐไชยวงศ์,สุมาลี ศรีแก้ว,เกษร แช่มชื่น,พินิจ เขียวพุ่มพวง,ลัดดาวัลย์ อินทรสังข์สังกัด,ชญานุช ตรีพันธ์,อรรถพล รุกขพันธ์,ศุภลักษณ์ อริยภูชัย,ศุกร์ เก็บไว้,ฉัตรชัย กิติไพศาล

หน่วยงาน : สถาบันวิจัยพืชสวน ศูนย์วิจัยพืชสวนตรัง ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรพิจิตร

ปี: 2563

ประเภทผลงาน: ผลงานวิจัยเรื่องเต็ม

จำนวนผู้อ่าน: 76 ครั้ง

บทคัดย่อ (Abstract)

          ฟักข้าวพันธุ์ไทย มีลักษณะที่ต้องปรับปรุง คือ น้ำหนักผล และน้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ด ฟักข้าวพันธุ์เวียดนาม มีลักษณะที่ดี คือ ให้น้ำหนักผลและน้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดมากกว่าฟักข้าวพันธุ์ไทย ทั้งนี้ในเยื่อหุ้มเมล็ดฟักข้าวมีปริมาณไลโคปีนและเบต้า-แคโรทีนสูง ปี 2556 ผสมข้ามพันธุ์ระหว่างฟักข้าวพันธุ์ไทยกับพันธุ์เวียดนาม เพื่อให้ได้พันธุ์ฟักข้าวลูกผสม ให้ผลผลิตผลสุก ผลผลิตเยื่อหุ้มเมล็ด ปริมาณ ไลโคปีน และเบต้า-แคโรทีนในเยื่อหุ้มเมล็ดสูงปี 2557 - 2558 ประเมินพันธุ์ฟักข้าวลูกผสม 4 คู่ ร่วมกับพันธุ์พ่อแม่ ปี 2559 - 2560 ขยายพันธุ์แบบไม่ใช้เพศโดยการตอนกิ่งพันธุ์พ่อแม่ และลูกผสม (CMI × VN) ซึ่งผ่านการประเมินพันธุ์ ปี 2561 - 2562 เปรียบเทียบพันธุ์ลูกผสม (CMI × VN) และพันธุ์พ่อแม่ ในศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรพิจิตร และปี 2562 เปรียบเทียบพันธุ์ในแปลงเกษตรกร จังหวัดสุโขทัย วางแผนการทดลองแบบสุ่มในบล็อกสมบูรณ์ ปลูกในศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรพิจิตร พบว่าปี 2561 ผลสุกของฟักข้าวลูกผสม (CMI × VN) ให้ปริมาณเบต้า-แคโรทีนสูงสุด 0.443 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดแห้ง 100 กรัม แตกต่างกันทางสถิติกับพันธุ์พ่อแม่ ฟักข้าวลูกผสม (CMI × VN) ให้น้ำหนักผลสุกสูงสุด 1,094 กรัมต่อผล และปี 2562 ให้น้ำหนักผลสุกสูงสุด 1,112 กรัมต่อผล ในแต่ละปี ให้น้ำหนักผลสุกมากกว่าพันธุ์ CMI และแตกต่างกันทางสถิติ แต่ไม่แตกต่างกันทางสถิติกับพันธุ์ VN ปลูกในแปลงเกษตรกร จังหวัดสุโขทัย พบว่าปี 2562 ลูกผสม (CMI × VN) ให้ผลผลิตผลสุก 285 กิโลกรัมต่อไร่ น้ำหนักผล 956 กรัมต่อผล น้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดสด 191 กรัมต่อผลสุก 1 กิโลกรัม และน้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดแห้ง 37.4 กรัมต่อผลสุก 1 กิโลกรัม มากกว่าพันธุ์ CMI และแตกต่างกันทางสถิติ แต่ไม่แตกต่างกันทางสถิติกับพันธุ์ VN ผลสุกของฟักข้าวลูกผสม (CMI × VN) พันธุ์ CMI และพันธุ์ VN ให้ปริมาณไลโคปีน 0.680, 1.684 และ 0.461 มิลลิกรัมต่อเยื่อหุ้มเมล็ดแห้ง 1 กรัม ตามลำดับ และให้ปริมาณเบต้า-แคโรทีน 0.375, 0.339 และ 0.156 มิลลิกรัมต่อเยื่อหุ้มเมล็ดแห้ง 1 กรัม ตามลำดับ
          ฟักข้าวพันธุ์ไทย ให้จำนวนผลผลิตต่อต้นมาก แต่ต้องปรับปรุงน้ำหนักผล และน้ำหนักเยื่อ หุ้มเมล็ด ทั้งนี้ในเยื่อหุ้มเมล็ด มีปริมาณไลโคปีนและเบต้า-แคโรทีนสูง เพื่อให้ได้พันธุ์ฟักข้าว ให้น้ำหนักผลและน้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดมากกว่าพันธุ์ปลูกทั่วไปของเกษตรกร การคัดเลือกพันธุ์ใช้วิธีบันทึกประวัติ ดำเนินการ ที่ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรพิจิตร ปี 2556 ผสมข้ามพันธุ์ระหว่างฟักข้าวพันธุ์เชียงใหม่ (CMI) กับพันธุ์เวียดนาม (VN) ปี 2557 ปลูกฟักข้าวลูกผสมชั่วที่ 1 ปี 2558 คัดเลือกลูกผสมชั่วที่ 2 ปี 2559 - 2563 คัดเลือกลูกผสมชั่วที่ 3 ถึงชั่วที่ 6 ได้เมล็ดลูกผสมชั่วที่ 6 2 สายพันธุ์ ได้แก่ สายพันธุ์ (CMI x VN)-16-6-33-3-19 ให้น้ำหนักผลสุก 1,088 กรัมต่อผล น้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดสด 116 กรัมต่อผล น้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดแห้ง 24 กรัมต่อผล อายุเก็บเกี่ยวครั้งแรกหลังปลูก 317 วัน และ สายพันธุ์ (CMI x VN)-16-6-41-1-15 ให้น้ำหนักผลสุก 1,339 กรัมต่อผล น้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดสด 186 กรัมต่อผล น้ำหนักเยื่อหุ้มเมล็ดแห้ง 36 กรัมต่อผล อายุเก็บเกี่ยวครั้งแรกหลังปลูก 256 วัน
          การสำรวจและคัดเลือกสายต้นมะขามป้อม สมอไทย และสมอพิเภก จากแหล่งธรรมชาติสวนเกษตรกรและการค้า รวม 10 จังหวัด มีวัตถุประสงค์เพื่อคัดเลือกให้ได้พันธุ์ที่มีสารสำคัญและให้ปริมาณผลผลิตสูง สำหรับส่งเสริมปลูกในภาคใต้ดำเนินการในปี 2560 - 2563 ณ ศูนย์วิจัยพืชสวนตรัง โดยคัดเลือกสายต้นที่ให้ผลผลิตและมีลักษณะเด่นแล้วนำส่วนของพืชมาขยายพันธุ์โดยวิธีเสียบยอด พบว่า ในมะขามป้อมพันธุ์ท้องถิ่น 26 สายต้นและพันธุ์แป้นสยาม (การค้า) ให้ผลผลิตที่อายุ 2.5 ปี แบ่งขนาดผลได้ 3 กลุ่ม คือ น้ำหนักผลมากกว่า 25 กรัม 11 - 24 กรัม และต่ำกว่า 10 กรัม จำนวน 10 10 และ 6 สายต้น ตามลำดับ คัดเลือกสายต้นที่ให้ผลผลิตและมีสารสำคัญสูง ในกลุ่มผลใหญ่ ได้ 2 สายต้น คือ KRI 55-02 ให้ผลผลิตรวม 25.88 กิโลกรัมต่อต้น มีสาร phenolic antioxidant และ vitamin C สูงสุด (9.09) มีรสฝาดน้อย เหมาะสำหรับรับประทานสด และ KRI 59-05 คุณลักษณะดีและเนื้อผลแน่นเหมาะสำหรับการแปรรูป กลุ่มผลกลาง และผลเล็ก คัดได้ KRI 56-01 และ KRI 59-08 ทั้ง 2 สายต้น ให้ผลผลิตสูงและผลมีสาร phenolic สูง (20.7 และ 23.8 มิลลิกรัม ตามลำดับ) เหมาะสมสำหรับใช้ในอุตสาหกรรมผลิตยา ซึ่งแป้นสยาม (การค้า) มีน้ำหนักผล 17.24 กรัม ให้ผลผลิตรวมต่อต้นเฉลี่ย 25.50 กิโลกรัม/ต้น มีสาร phenolic, Antioxidant และ vitamin C เท่ากับ 9.64, 1.34 และ 2.65 มิลลิกรัม ตามลำดับ ส่วนสมอไทยและสมอพิเภกยังไม่ให้ผลผลิตพบว่า สมอไทย สายต้น SKI 59-11 (สงขลา) มีการเจริญเติบโตมากที่สุด ส่วนสายต้น BKK 59-11 (กรุงเทพฯ) มีลักษณะต้นเตี้ย และสมอพิเภก พบว่าสายต้น SKI 59-21 (สงขลา) มีการเจริญเติบโตมากที่สุดและเริ่มออกดอก
          กระดอมเป็นพืชผสมข้าม ประชากรที่ได้ตามธรรมชาติ มีพันธุกรรมที่หลากหลาย ทำให้ลักษณะประจำพันธุ์ และสารสำคัญ คือ ไตรเทอร์พีนอยด์อาจไม่คงที่ ผลแห้งกระดอม เป็นส่วนประกอบในตำรับยาแก้ลม และตำรับยาแก้ไข้ การทดลองนี้ได้รวบรวมเมล็ดกระดอมจากจังหวัดจันทบุรี และตราด ทำการคัดเลือกพันธุ์ เพื่อให้ได้สายพันธุ์แท้ใช้เผยแพร่พันธุ์หรือนำสายพันธุ์แท้มาใช้สร้างพันธุ์ลูกผสม ปี 2560 - 2562 คัดเลือกพันธุ์แท้และขยายพันธุ์ที่ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรพิจิตร ตรวจสอบความแตกต่างทางพันธุกรรมโดยเครื่องหมายโมเลกุล ISSR จัดกลุ่มความสัมพันธ์ด้วยวิธี UPGMA ที่ศูนย์วิจัยพืชไร่ขอนแก่น ผลการทดลองพบว่า กระดอมมีค่าสัมประสิทธิ์ความเหมือนทางพันธุกรรม 0.60 แบ่งออกได้ 2 กลุ่มใหญ่ ตามแหล่งที่มา คัดเลือกได้กระดอมพันธุ์แท้ จากจังหวัดจันทบุรี 1 สายพันธุ์ คือ CTI 4 พันธุ์แท้จากจังหวัดตราด 3 สายพันธุ์ คือ สายพันธุ์ TRT 5-5, TRT5-16 และ TRT 5-44 ปี 2562 เปรียบเทียบกระดอมพันธุ์แท้ 4 สายพันธุ์ ได้แก่ สายพันธุ์CTI 4, TRT 5-5, TRT 5-16 และ TRT 5-44 ร่วมกับพันธุ์พื้นเมืองจังหวัดสุโขทัย (STI) ในศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรพิจิตร ปี 2562 - 2563 เปรียบเทียบกระดอมพันธุ์แท้ 2 สายพันธุ์ ได้แก่ สายพันธุ์ CTI 4 และสายพันธุ์TRT 5-16 กับพันธุ์STI ในแปลงเกษตรกร จังหวัดนครปฐม ปลูกในศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรพิจิตร ปลูกฤดูแล้ง พบว่า พันธุ์ STI ให้น้ำหนักผลสดสูงสุด 546 กิโลกรัมต่อไร่ แตกต่างกันทางสถิติกับสายพันธุ์ CTI 4 พันธุ์ STI ให้น้ำหนักผลแห้งสูงสุด 57.7 กิโลกรัมต่อไร่ ไม่แตกต่างกันทางสถิติกับสายพันธุ์ CTI 4 และสายพันธุ์ TRT 5-16 สายพันธุ์ CTI 4 ให้อายุเก็บเกี่ยวหลังเพาะเมล็ด 61 วัน แตกต่างกันทางสถิติกับพันธุ์ STI ปลูกฤดูฝน พบว่าสายพันธุ์ CTI 4 ให้น้ำหนักผลสดสูงสุด 2,164 กก./ไร่ ไม่แตกต่างกันทางสถิติกับพันธุ์ STI สายพันธุ์ CTI 4 ให้น้ำหนักผลแห้งสูงสุด 189 กิโลกรัมต่อไร่ แตกต่างกันทางสถิติกับพันธุ์ STI สายพันธุ์ CTI 4 ให้อายุเก็บเกี่ยวหลังเพาะเมล็ด 53 วัน ไม่แตกต่างกันทางสถิติกับพันธุ์ STI กระดอมทุกสายพันธุ์/พันธุ์ ให้ผลรูปกระสวยเหมือนกัน มีความแตกต่างด้านขนาดผลและสีผล สายพันธุ์ CTI 4 ให้ผลแคบ ผลสดสีเขียว สายพันธุ์ TRT ทั้ง 3 สายพันธุ์ และพันธุ์ STI ให้ผลกว้าง ผลสดสีเขียวปานกลาง ปริมาณไตรเทอร์พีนอยด์รวม ปลูกฤดูแล้ง กระดอมทั้ง 4 สายพันธุ์ และพันธุ์ STI ให้ปริมาณไตรเทอร์ พีนอยด์รวมตั้งแต่ 1.059 - 1.261 กรัมต่อน้ำหนักแห้ง 100 กรัม และไม่แตกต่างกันทางสถิติ ปลูกฤดูฝนสายพันธุ์ CTI 4 ให้ปริมาณไตรเทอร์พีนอยด์รวมสูงสุด 1.399 กรัมต่อน้ำหนักแห้ง 100 กรัม แตกต่างกันทางสถิติกับ TRT ทั้ง 3 สายพันธุ์และพันธุ์ STI ปลูกในแปลงเกษตรกร จังหวัดนครปฐม ฤดูฝน ปี 2562 พบว่าสายพันธุ์ CTI 4 ให้น้ำหนักผลสดสูงสุด 220 กิโลกรัมต่อไร่ แตกต่างกันทางสถิติกับสายพันธุ์ STI และ TRT 5-16 สายพันธุ์ CTI 4 ให้อายุเก็บเกี่ยวหลังเพาะเมล็ด 62 วัน ปลูกฤดูแล้ง ปี 2563 สายพันธุ์ CTI 4 ให้น้ำหนักผลสดสูงสุด 201 กิโลกรัมต่อไร่ ไม่แตกต่างกันทางสถิติกับสายพันธุ์ TRT 5-16 และพันธุ์ STI

URL Reference :

(ดาวน์โหลด: 26 ครั้ง)

ปรับปรุงข้อมูลเมื่อวันที่ 10-02-2568

แจ้งไฟล์หาย