คลังผลงานวิจัย กรมวิชาการเกษตร

รายงานผลงานวิจัยและพัฒนา

การลดการปนเปื้อนเชื้อราและสารพิษจากเชื้อราในผลิตผลเกษตรและผลิตภัณฑ์

คำหลัก : แอฟลาทอกซิน บี1 เชื้อราที่สร้างสารพิษ แอสเปอร์จิลัสสายพันธุ์ที่ไม่สร้างสารพิษ เสี้ยนดิน วิธีการตาก การเก็บรักษา

ผู้วิจัย : ศุภรา อัคคะสาระกุล

ผู้ร่วมวิจัย : เนตรา สมบูรณ์แก้ว, ชวเลิศ ตรีกรุณาสวัสดิ์, อัจฉราพร ศรีจุดานุ, สุพี วนศิรากุล, ศรุตา สิทธิไชยากุล, รัตตา สุทธยาคม, กนกศักดิ์ ลอยเลิศ, มัทนา วานิชย์, วีรภรณ์ เดชนำบัญชาชัย, วัชรี วิทยวรรณกุล และรัมม์พัน โกศลานันท์

หน่วยงาน :

ปี: 2563

ประเภทผลงาน: ผลงานวิจัยเรื่องเต็ม

จำนวนผู้อ่าน: 39 ครั้ง

บทคัดย่อ (Abstract)

          การปนเปื้อนของเชื้อราและสารพิษจากเชื้อราในผลผลิตและผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรไม่เพียงแต่เกี่ยวข้องกับความเสี่ยงต่อสุขภาพของผู้บริโภคเท่านั้น แต่ยังส่งผลกระทบต่อมาตรการทางการค้าระหว่างประเทศด้วย เพื่อควบคุมการเกิดปัญหาดังกล่าวจึงเป็นที่มาของโครงการวิจัยการลดการปนเปื้อนเชื้อราและสารพิษจากเชื้อราในผลิตผลเกษตรและผลิตภัณฑ์ ที่ด าเนินการวิจัยโดยกรมวิชาการเกษตร ในช่วงปีงบประมาณ พ.ศ. 2559 - 2563 ดังนี้
          การศึกษาถึงวิธีการควบคุมการปนเปื้อนเชื้อราและสารพิษในพื้นที่เพาะปลูกถั่วลิสง เพื่อหาแนวทางในการป้องกันการปนเปื้อนเชื้อรา Aspergillus และสารแอฟลาทอกซินในถั่วลิสง ตั้งแต่ในแปลงปลูกจนถึงขั้นตอนการจัดการหลังการเก็บเกี่ยว โดยการใช้สปอร์แขวนลอยเชื้อราปฏิปักษ์ สายพันธุ์ที่ไม่สร้างสารพิษ Aspergillus flavus 561 พ่นในแปลงปลูกถั่วลิสง หลังการปลูก 15 และ 30 วัน สามารถยับยั้งการสร้างสารพิษแอฟลาทอกซินได้ดีนอกจากนี้ผลจากการศึกษาความสัมพันธ์ของปริมาณมดเสี้ยนดิน Dorylus orientalis ในแปลงถั่วลิสงต่อปริมาณสารพิษในถั่วลิสง พบว่าปริมาณเสี้ยนดินมากทำให้มีการะสมสารแอฟลาทอกซินของเชื้อรา A. flavus มาก ดังนั้นควรกำจัดเสี้ยนดินออกจากแปลงปลูกถั่วลิสง นอกจากนี้ยังพบว่าการตากถั่วลิสงแบบมีแผ่นรองไม่ให้สัมผัสพื้นดินหรือตากบนลานปูน หรือการมัดต้นถั่วลิสงเข้าด้วยกันโดยให้ส่วนฝักอยู่ด้านบนและตากเป็นเวลา 1 วัน ปลิดฝัก ก่อนจะตากต่อบนลานปูน ล้วนเป็นวิธีที่ใช้ได้ดีในการตากถั่วลิสง โดยพบความชื้นในเมล็ดต่ำกว่า 9% มีการปนเปื้อนเชื้อรา A. flavus และสารแอฟลาทอกซินไม่แตกต่างกัน ซึ่งต่ำกว่าข้อกำหนดปริมาณสารแอฟลาทอกซินในเมล็ดถั่วลิสง (20 ไมโครกรัม/กิโลกรัม)
          สำหรับการศึกษาการใช้ประโยชน์จากเชื้อราและแบคทีเรียในการยับยั้งการเจริญของเชื้อราและการสร้างสารพิษ มีวัตถุประสงค์เพื่อคัดเลือกแบคทีเรียที่มีประโยชน์สามารถนำมาใช้ในการควบคุมการเจริญของเชื้อรา Aspergillus และการสร้างสารแอฟลาทอกซิน พบว่าสภาวะที่เหมาะสมต่อการเจริญและยับยั้งการสร้างสารแอฟลาทอกซินของแบคทีเรีย Bacillus subtilis C57 คือ ที่อายุ 24 ชั่วโมง เจริญที่อุณหภูมิ 30 และ 35 องศาเซลเซียส มีประสิทธิภาพในการยับยั้งการสร้างสารแอฟลาทอกซิน บี1 ได้ดีที่สุดเฉลี่ย 55.5% เท่ากัน และนำ แบคทีเรีย B. subtilis C57 มาพัฒนาเป็นชีวภัณฑ์ ในการควบคุมเชื้อรา และสารพิษจากเชื้อรา พบว่าการใช้ชีวภัณฑ์แก่ถั่วลิสงโดยใช้ 10 กรัม ใส่ในดินพร้อมปลูกหรือใช้ 10 กรัม ก่อนปลูก 3 วัน มีแนวโน้มที่สามารถลดประชากร A. flavus และลดปริมาณการปนเปื้อนสารพิษแอฟลาทอกซินในผลผลิตถั่วลิสงได้ดีซึ่งชีวภัณฑ์สามารถเก็บรักษาในถุงอลูมิเนียมฟอยล์ที่อุณหภูมิ 4 องศาเซลเซียส ได้นาน 2 เดือน นอกจากนี้ในการทดลองที่ 3 ได้คัดเลือกแบคทีเรียกรดแลคติกที่มีแนวโน้มในการยับยั้งการเจริญของเชื้อรา A.flavus จากตัวอย่างอาหารประเภทหมักดอง พบว่าเป็นแบคทีเรียในกลุ่ม Lactobacillus โดย L. pentosus LS1704 สามารถยับยั้งการเจริญของเชื้อรา A. flavus (A39) ในอาหาร PDA ได้สูงสุด 18.54% และสามารถยับยั้งการเจริญของเชื้อราในอาหาร PDA+MRS ได้ 100% ส่วนการทดสอบการสร้างสารอะฟลาทอกซิน บี1 พบว่า เซลล์แบคทีเรียสามารถยับยั้งการสร้างสารอะฟลาทอกซิน บี1 ได้9.77 - 19.52% และการใช้สารละลายปราศจากเซลล์สามารถยับยั้งการสร้างสารอะฟลาทอกซิน บี1 ได้ 5.46 - 9.62%
          นอกจากนี้ผลการวิจัยยังพบว่าสารสกัดพืช เช่น ข่า กระชายดำ ไพล สามารถยับยั้งการเจริญของเชื้อราและการสร้างสารพิษจากเชื้อรา Aspergillus (สารแอฟลาทอกซิน) ในผลิตผลเกษตรและผลิตภัณฑ์โดยพัฒนานำสารสกัดพืชวงศ์ขิงร่วมกับสารซิลเวอร์ไนเตรท (AgNO3) ให้ได้อนุภาคนาโนของสารสกัดพืชวงศ์ขิงเพื่อควบคุมเชื้อราและสารพิษ โดยความเข้มข้นที่เหมาะสมของสารละลาย AgNO3 เข้มข้น 4.0 mM ต่อสารสกัดพืช ได้แก่ ไพล ขมิ้นอ้อย และขมิ้นชัน ความเข้มข้น 40,000 ppm ในอัตราส่วน 6:4 โดยบ่มที่อุณหภูมิ 95oC นาน 20 - 30 นาที สามารถควบคุมการเจริญและลดการสร้างสารพิษของเชื้อรา A. flavus และ A. niger ได้ในอาหาร PDA จากนั้นนำกากพืชสมุนไพรที่เหลือจากการสกัดสาร มาพัฒนาเป็นกระดาษร่วมกับการใช้สารสกัดหยาบสมุนไพรเพื่อควบคุมการปนเปื้อนเชื้อราในผลิตผลเกษตรหลังการเก็บเกี่ยวและผลิตภัณฑ์ พบว่ากระดาษเยื่อตะไคร้ฟอกขาวเหมาะสมที่สุดสำหรับการพัฒนากระดาษในการศึกษานี้นำมาเคลือบด้วยสารสกัดข่าเข้มข้น 200 ppm 60 - 70 เปอร์เซ็นต์ ควบคุมการปนเปื้อนของ A. flavus และ A. niger ได้ทั้งในอาหาร PDA พริกสด และพริกแห้ง กระดาษเคลือบสามารถควบคุมการเจริญของเชื้อราทั้งในอาหาร PDA พริกสด และพริกแห้ง หลังจากห่อหุ้มด้วยกระดาษเคลือบสารดังกล่าวนาน 4 สัปดาห์ สามารถชะลอการเปลี่ยนสีของพริกแห้ง และลดปริมาณสารอะฟลาทอกซิน บี1 ได้นอกจากนั้นเมื่อศึกษาประสิทธิภาพของน้ำคั้นกระเทียมสดต่อคุณภาพการเก็บรักษาพริกแห้งในบรรจุภัณฑ์ชนิดต่างๆ พบว่า พริกแห้งคลุกด้วยน้ำคั้นกระเทียมสด ความเข้มข้น 50 และ 100% บรรจุในถุงพลาสติก PP ถุงซิปพลาสติกใส PE และถุงซิปเมทัลไลท์ เก็บที่อุณหภูมิห้อง พบว่า การคลุกพริกแห้งด้วยน้ำคั้นกระเทียมสด และชนิดของถุง ไม่มีผลต่อปริมาณสารอะฟลาทอกซิน แต่พริกแห้งที่บรรจุในถุงซิปเมทัลไลท์ มีค่าความชื้นเพิ่มขึ้นต่ำที่สุด เมื่อเก็บรักษาเป็นเวลา 4 เดือน 
          ในส่วนการพัฒนาวิธีการตรวจวิเคราะห์สารพิษจากเชื้อรามีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาวิธีการตรวจคัดกรองการปนเปื้อนสารโอคราทอกซิน เอ ในผลิตผลเกษตรด้วยวิธีทางภูมิคุ้มกันวิทยา เริ่มจากการผลิตแอนติซีรั่มต่อสารโอคราทอกซิน เอ (ochratoxin A; OTA) แบบ polyclonal antibody ในกระต่ายทดลอง 4 ตัว เป็นเวลา 15 สัปดาห์ ได้แอนติซีรั่มบริสุทธิ์ต่อสาร OTA (IgG-OTA) 320 มิลลิลิตร และการเตรียมเอนไซม์คอนจูเกต โดยการเชื่อมต่อ OTA กับเอนไซม์ Horseradish Peroxidase ด้วยการใช้ Dimethylformamide (DMF) ได้คอนจูเกตที่มีความเข้มข้นสูง และต่อมาได้นำสารตั้งต้นที่ได้จากการศึกษาช่วงแรกมาหาความเข้มข้นที่เหมาะสมของสารที่ใช้ในการเคลือบหลุมทดสอบแบบ Indirect Competitive Enzyme-Linked Immunosorbent Assay (ic-ELISA) พบว่าเคลือบด้วยสาร Ochratoxin A-Bovine Serum Albumin (OTA-BSA) เข้มข้น 5, 6 และ 7 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร (µg/ml)ทดสอบร่วมกับ IgG-OTA ที่ความเข้มข้น 0.25 µg/ml ส่วนวิธีการตรวจวิเคราะห์แบบ Direct Competitive ELISA เคลือบหลุมทดสอบด้วย IgG-OTA ความเข้มข้น 4, 5 และ 6 µg/ml ร่วมกับเอนไซม์คอนจูเกต ความเข้มข้น 1:400 ในการเคลือบหลุมทดสอบให้บ่มหลุมทดสอบที่อุณหภูมิ 4 องศาเซลเซียส ข้ามคืน (ประมาณ 14 - 15 ชั่วโมง) และตัวทำละลายที่มีประสิทธิภาพในการเตรียมสารโอคราทอกซิน เอ มาตรฐาน มี 3 สูตร คือ Phosphate Buffer Saline +10%Methanol, Phosphate Buffer SalineTween 20-Bovine Serum Albumin + 7% Methanol และ Phosphate Buffer + 1% gelatin นอกจากนี้ได้พัฒนาชุดตรวจสอบโอคราทอกซิน เอ โดยวิธี Lateral Flow Immunoassay พบว่าการใช้ IgG-OTA ความเข้มข้น 100 µg/ml มีความเหมาะสมในการติดฉลากกับอนุภาคทอง ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 40 นาโนเมตร ที่ปรับความเป็นกรด-ด่างเท่ากับ 8.6 และในตำแหน่ง test line และ control line พบว่า การใช้ OTA-BSA ความเข้มข้น 0.8 mg/ml และ goat anti-rabbit IgG ความเข้มข้น 0.8 mg/ml ทำให้เกิดสีม่วงแดงของอนุภาคทองได้ดีที่สุด แต่ยังต้องปรับหาวิธีการเพื่อให้การตรวจสอบมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น

URL Reference :

(ดาวน์โหลด: 22 ครั้ง)

ปรับปรุงข้อมูลเมื่อวันที่ 13-02-2568

แจ้งไฟล์หาย