คลังผลงานวิจัย กรมวิชาการเกษตร

รายงานผลงานวิจัยและพัฒนา

การพัฒนาการเพาะเห็ดที่มีศักยภาพ

คำหลัก : การเพาะเห็ด เห็ดภูฏาน เห็ดตีนแรด เห็ดเผาะ เห็ดฟาง เห็ดต่งฝน เห็ดร่างแห เห็ดเยื่อไผ่ ซีลีเนียม วัสดุเพาะ กากเมล็ดกาแฟ เชื้อเห็ด
ผู้วิจัย : สุวลักษณ์ ชัยชูโชติ
ผู้ร่วมวิจัย : นันทินี ศรีจุมปา,อภิญญา สุราวุธ,นพวรรณ นิลสุวรรณ,สุธามาศ ณ น่าน,ไว อินต๊ะแก้ว,ภรณี สว่างศรี,รัชฎาภรณ์ ทองเหม,ลักษมี สุภัทรา,นันทิการ์ เสนแก้ว,ประสพโชค ตันไทย,บุญณิศา ฆังคมณี
หน่วยงาน : สำนักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ ศูนย์วิจัยพืชสวนเชียงราย สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 8 ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรสงขลา
ปี: 2563
ประเภทผลงาน: ผลงานวิจัยเรื่องเต็ม
จำนวนผู้อ่าน: 54 ครั้ง
บทคัดย่อ (Abstract)

          โครงการวิจัยการพัฒนาการเพาะเห็ดที่มีศักยภาพ เริ่มดำเนินการตั้งแต่เดือนตุลาคม 2559 ถึงเดือนกันยายน 2563 ดำเนินการที่หน่วยงานส่วนกลางและส่วนภูมิภาคของกรมวิชาการเกษตร ได้แก่ สำนักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ ศูนย์วิจัยพืชสวนเชียงราย สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตรเขตที่ 8 จังหวัดสงขลา และศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรสงขลา มีทั้งหมด 6 การทดลอง ประกอบด้วย 1) การเพิ่มสารต้านอนุมูลอิสระ (ซีลีเนียม) ในเห็ดภูฏานและเห็ดตีนแรด มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาการเพาะเห็ดที่มีศักยภาพด้วยการเพิ่มสารต้านอนุมูลอิสระ (ซีลีเนียม) ในเส้นใยและดอกเห็ดภูฏานและเห็ดตีนแรดที่เพาะเลี้ยง 2) การศึกษาเทคนิคการเพาะเห็ดเผาะ มีวัตถุประสงค์เพื่อทดสอบวิธีการเพาะเห็ดเผาะโดยใช้ต้นกล้ายางนาเป็นพืชอาศัยในเรือนทดลองและแปลงทดลอง 3) การจำแนกสายพันธุ์เห็ดร่างแหโดยใช้สัณฐานวิทยาและเทคนิคทางชีวโมเลกุล มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมและเก็บรักษาสายพันธุ์ของเห็ดร่างแหในเขตพื้นที่ภาคใต้จัดจำแนกสายพันธุ์ของเห็ดร่างแหโดยใช้สัณฐานวิทยาและเทคนิคทางชีวโมเลกุล 4) การศึกษาเทคโนโลยีการเพาะเห็ดร่างแหที่เหมาะสมกับภาคใต้ มีวัตถุประสงค์เพื่อทดสอบเทคโนโลยีการเพาะเห็ดร่างแหจากวัสดุการเกษตรที่เหมาะสมในเขตพื้นที่ภาคใต้ 5) การใช้กากเมล็ดกาแฟเพื่อผลิตเชื้อเห็ดฟาง มีวัตถุประสงค์เพื่อใช้กากเมล็ดกาแฟเป็นวัสดุทดแทนในการทำเชื้อเห็ดฟางสำหรับเกษตรกรบนที่สูงที่ปลูกกาแฟอาราบิก้า และ 6) อิทธิพลของปุ๋ยอินทรีย์ที่มีต่อการเจริญของเห็ดต่งฝน มีวัตถุประสงค์เพื่อทดสอบวิธีการเพาะเห็ดต่งฝนที่ให้ผลผลิตสูง โดยการเพิ่มปุ๋ยอินทรีย์ในดินกลบในอัตราส่วนที่เหมาะสม
          พบว่า การเพิ่มสารต้านอนุมูลอิสระ (ซีลีเนียม) ในเห็ดภูฏานและเห็ดตีนแรด ความเข้มข้นของซีลีเนียมชนิด Sodium selenite (Na2SeO3) ที่เหมาะสมผสมอาหารเลี้ยงเชื้อสำเร็จรูป (Difco) เลี้ยงเส้นใยเชื้อเห็ดภูฏานและเห็ดตีนแรดทดลองทุกสายพันธุ์อัตราเท่ากับ 5 มิลลิกรัมต่อลิตร และ Sodium selenate (Na2SeO4) อัตราเท่ากับ 100 มิลลิกรัมต่อลิตร เหมาะสมในการเลี้ยงเส้นใยเชื้อเห็ดภูฏาน 2 และเห็ดตีนแรด 2 ส่วนเชื้อเห็ดภูฏาน 3 และเห็ดตีนแรด 1 อัตราเท่ากับ 75 และ 25 มิลลิกรัมต่อลิตร ตามลำดับ เส้นใยมีการดูดซับและเก็บสะสมซีลีเนียมในเส้นใยเห็ดที่เลี้ยงด้วยอาหารผสมซีลีเนียมเพิ่มมากกว่าเส้นใยเห็ดตัวควบคุม และสูงขึ้นตามระดับความเข้มข้นของซีลีเนียมที่สูงขึ้น ทั้งการเลี้ยงแบบอาหารเหลวและอาหารพีดีเอสำเร็จรูป และใช้ Sodium selenite และ Sodium selenate เป็นแหล่งของซีลีเนียมได้ ในการเพาะเพื่อเพิ่มซีลีเนียมในดอกเห็ดภูฏานและเห็ดตีนแรด ความเข้มข้นของซีลีเนียมชนิด Sodium selenite ที่เหมาะสมสำหรับผสมวัสดุเพาะขี้เลื่อยเพาะเห็ดภูฏาน 2 เท่ากับ 5 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมวัสดุเพาะ เห็ดภูฏาน 3 เท่ากับ 25 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมวัสดุเพาะ ได้ปริมาณซีลีเนียมในดอกเพิ่มขึ้นและให้ผลตอบแทนสูงสุดเมื่อเทียบกับอัตราความเข้มข้นอื่น แต่สามารถใช้อัตราเท่ากับ 5 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมวัสดุเพาะเพื่อเพาะเห็ดภูฏาน 3 ได้ ซึ่งช่วยลดต้นทุนและยังคงให้ผลตอบแทนสูง เช่นเดียวกับซีลีเนียมชนิด Sodium selenate อัตราเหมาะสมสำหรับผสมวัสดุเพาะขี้เลื่อยเพาะเห็ดทั้งสองเท่ากับ 5 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมวัสดุเพาะ สำหรับการเพาะเห็ดตีนแรด 1 และเห็ดตีนแรด 2 ใช้ความเข้มข้นของซีลีเนียมชนิด Sodium selenite และ Sodium selenate 5 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมวัสดุเพาะขี้เลื่อยผสมเพาะเห็ด ได้ปริมาณซีลีเนียมในดอกสูงกว่าเพาะบนวัสดุเพาะขี้เลื่อยไม่ผสมซีลีเนียม การใช้ Sodium selenite เป็นแหล่งของซีลีเนียมมีต้นทุนวัสดุเพาะขี้เลื่อยต่อก้อนต่ำกว่าการใช้ Sodium selenate การศึกษาเทคนิคการเพาะเห็ดเผาะ โดยรวบรวมเห็ดเผาะจากป่ำเต็งรังในเขตจังหวัดเชียงราย พะเยา เชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง แม่ฮ่องสอน และอุตรดิตถ์ ในช่วงฤดูฝนระหว่างเดือนพฤษภาคม – กรกฎาคม ของแต่ละปี นำเห็ดเผาะมาแยกเชื้อบริสุทธิ์บนอาหารวุ้น potato dextrose agar (PDA) ปี 2560 ได้ 11 ไอโซเลท ปี 2561 ได้ 6 ไอโซเลท ปี 2562 ได้ 5 ไอโซเลท และปี 2563 ได้ 8 ไอโซเลท ทดสอบอัตราการเจริญเติบโตของเชื้อบริสุทธิ์เห็ดเผาะที่เก็บตั้งแต่ปี 2560 – 2563 รวม 19 ไอโซเลท โดยเลี้ยงบนอาหาร PDA และบ่มเชื้อที่อุณหภูมิห้อง วัดเส้นผ่าศูนย์กลางโคโลนีของเชื้อเห็ดเมื่ออายุ 20 วัน พบว่าเชื้อเห็ดเผาะแต่ละไอโซเลท มีอัตราการเจริญบนอาหารเลี้ยงเชื้อ PDA แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ และมีลักษณะการเจริญทางเส้นใยต่างกัน ทดสอบการเจริญของเชื้อเห็ดเผาะ 3 ไอโซเลท ได้แก่ สะเมิง 60 ปาย 60 และลำพูน 60 บนอาหารสังเคราะห์ 5 ชนิด คือ Modified Melin Norkans medium (MMN), Pachlewski medium (PACH), Ferry & Das (FDA), Fries medium และ Potato dextrose agar (PDA) พบว่าเชื้อเห็ดเผาะเจริญบนอาหาร PDA และ Fries ได้ดีกว่าอาหารชนิดอื่น ใช้หัวเชื้อเห็ดเผาะ 3 แบบ ได้แก่ หัวเชื้อจากดอกเห็ด เชื้ออาหารเหลว และ soil inoculum สำหรับปลูกเชื้อแก่กล้ายางนาในเรือนทดลองและต้นยางนาในแปลงทดลอง หัวเชื้อทั้งสามแบบทำให้เกิดมัยคอร์ไรซ่ากับรากของต้นยางนา การติดเชื้อ (infection) ของเชื้อเห็ดเผาะบนรากต้นยางนาจากแปลงที่ได้รับการปลูกเชื้อคิดเป็นร้อยละ 91.3 ของรากที่สุ่มตรวจ และปริมาณเส้นใยที่พบค่อนข้ำหนาแน่น เส้นใยที่พบส่วนมากจะเป็น external hyphae และพบลักษณะ clamp connection สำหรับรากของต้นยางนาจากแปลงที่ไม่ได้รับการปลูกเชื้อพบ รากมีเส้นใยเชื้อราติดอยู่คิดเป็น 14.7% ของรากที่นำมาตรวจ และมีปริมาณเส้นใยเพียงเล็กน้อย พบลักษณะ mantle sheath และ hartignet ภายในเซลล์รากพืช ซึ่งเป็นลักษณะที่ยืนยันการเป็นเอ็คโตมัยคอร์รัยซ่าของเชื้อเห็ดเผาะกับรากยางนาในปี 2562 และ 2563 ติดตามการสร้างดอกเห็ดเผาะในแปลงยางนาที่ได้รับการปลูกเชื้อเมื่อปี 2561 แต่ยังไม่พบการเกิดดอกเห็ดเผาะในแปลงทดลอง ทั้งนี้อาจเนื่องจาก 2 สาเหตุ คือ ปริมาณเส้นใยที่เจริญร่วมกับรากพืชอาศัยมีไม่มากเพียงพอ ถึงแม้ว่าจากการตรวจสอบรากของพืชทดลองที่ได้รับการปลูกเชื้อเห็ดพบว่ามีเชื้อเห็ดเจริญร่วมด้วย และอีกสาเหตุ คือ สภาพแวดล้อมยังไม่เหมาะสมต่อการพัฒนาเป็นดอกเห็ด ซึ่งได้แก่ ปริมาณน้ำฝน มีฝนตกน้อยกว่าค่าเฉลี่ยปกติ แต่จะยังติดตามการเกิดดอกเห็ดในแปลงทดลองต่อไป
          สำหรับการศึกษาเห็ดร่างแหที่บริโภคได้จากธรรมชาติในเขตภาคใต้ ซึ่งรวบรวมช่วงตุลาคม 2559 – กันยายน 2561 รวมกับตัวอย่างเห็ดพันธุ์การค้าและของสำนักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ กรมวิชาการเกษตร ได้ตัวอย่างเห็ดร่างแหแยกเป็นเชื้อบริสุทธิ์รวม 11 ไอโซเลท และข้อมูลการจำแนกลักษณะทางสัณฐานวิทยาด้วยตาเปล่าและด้วยเทคนิคชีวโมเลกุลโดยศึกษาลำดับเบสบริเวณ ITS 1 และ ITS 4 พบตัวอย่างเป็นเห็ดร่างแหกระโปรงสั้นสีขาว 2 ชนิด คือ Phallus atrovolvatus จำนวน 8 ไอโซเลท และ Phallus merulinus จำนวน 1 ไอโซเลท และเห็ดร่างแหกระโปรงยาวสีขาว Phallus echinovolvata จำนวน 2 ไอโซเลท ใช้เป็นข้อมูลพื้นฐานพัฒนาการเพาะเห็ดร่างแหที่เหมาะสมกับภาคใต้ โดยนำเห็ดร่างแหกระโปรงสั้นสีขาว และเห็ดร่างแหกระโปรงยาวสีขาวมาศึกษาเทคโนโลยีการเพาะ ได้แก่ การผลิตเชื้อขยาย การผลิตเชื้อเพาะ และวัสดุเพาะเพื่อการเกิดดอก เปรียบเทียบกับสายพันธุ์เห็ดร่างแหกระโปรงสั้นสีขาวของสำนักวิจัยพัฒนาเทคโนโลยีชีวภาพ กรมวิชาการเกษตร และเห็ดร่างแหกระโปรงยาวสีขาวพันธุ์การค้า พบว่า เห็ดหลินจือเป็นวัสดุผลิตเชื้อขยายที่ดี ทำให้เส้นใยเจริญได้ดี มีความหนาและใช้ระยะเวลาบ่มเชื้อน้อย ส่วนสูตรอาหารที่เหมาะสมสำหรับการผลิตเชื้อเพาะ มีส่วนผสมของขี้เลื่อยไม้ยางพารา : รำละเอียด : ปูนขาว : ดีเกลือ : ยิปซัม อัตรา 90 : 5 : 1 : 2 : 2 โดยน้ำหนัก ใช้เวลาบ่มเชื้อเฉลี่ยเพียง 32.63 วัน และวัสดุเพาะที่เหมาะสมต่อการเกิดดอก มีส่วนผสมของใบไผ่และกิ่งไผ่ : แกลบดิบ : ขุยมะพร้าว อัตรา 50 : 25 : 50 โดยน้ำหนัก ซึ่งขั้นตอนการจัดวางวัสดุเพาะแบ่งเป็น 5 ชั้น (จากล่างขึ้นบน) ชั้นที่ 1 โรยดินปลูกหนาประมาณ 3 ซม., ชั้นที่ 2 วัสดุเพาะที่เหมาะสมแบ่งส่วนที่ 1 โรยหนาประมาณ 5 ซม., ชั้นที่ 3 วัสดุผลิตเชื้อเพาะมีเส้นใยเห็ดร่างแหเจริญอยู่, ชั้นที่ 4 วัสดุเพาะที่เหมาะสมส่วนที่ 2 โรยหนาประมาณ 3 ซม. และ ชั้นที่ 5 กลบหน้ำด้วยดินปลูก (casing) หนาประมาณ 2 ซม. รดน้ำพอชุ่มคลุมพลำสติกดำ บ่มเส้นใยเป็นเวลา 15 วัน และคัดเลือกได้เห็ดร่างแหกระโปรงสั้นสีขาว (ไอโซเลท K8) เหมาะสมผลิตเป็นการค้า ซึ่งมีปริมาณผลผลิตเฉลี่ยสูงให้ผลตอบแทนที่คุ้มค่าต่อการลงทุน โดยผลวิเคราะห์คุณค่าทางโภชนาการพบ กลุ่มสารต้านอนุมูลอิสระ ได้แก่ วิตามินซี ซิลิเนียม สังกะสี กลุ่มสารสำคัญที่มีส่วนช่วยกระบวนการทำงานของกล้ามเนื้อหัวใจ ได้แก่ แคลเซียมและแมกนีเซียม รวมถึงกลุ่มสารสำคัญที่มีส่วนช่วยกระบวนการทำงานของสมองด้านการเรียนรู้และการจดจำ ได้แก่ เหล็ก folic (วิตามิน B9) และวิตามิน B12 และผลทดสอบความเป็นพิษเฉียบพลันในสัตว์ทดลอง (Acute oral toxicity) ไม่มีความเป็นพิษ และมีความปลอดภัยในการนำมาบริโภคและการใช้กากเมล็ดกาแฟเป็นวัสดุทดแทนในการทำเชื้อเห็ดฟาง พบว่าการผสมกับวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรอื่นที่หมักแล้ว (หมักเศษต้นถั่วเหลืองกับขี้ฝ้ำยสัดส่วน 1 : 1 โดยน้ำหนัก) สัดส่วน 3 : 1, 1 : 1 หรือ 1 : 3 โดยปริมาตร ใช้เป็นวัสดุทำเชื้อเห็ดฟางได้ดีและจะช่วยลดต้นทุนค่าเชื้อเห็ดลงได้ หากในพื้นที่ที่ไม่มีวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรอื่นที่จะใช้ผสมกับกากเมล็ดกาแฟ สามารถใช้กากเมล็ดกาแฟล้วนทำเชื้อเห็ดฟางได้ ซึ่งใช้เป็นเชื้อเพาะในการเพาะแบบตะกร้าและเพาะแบบกองเตี้ยให้ผลผลิตไม่แตกต่างทางสถิติกับวัสดุจากผู้ผลิตเชื้อเห็ดฟางจำหน่าย และการ casing ในการเพาะเห็ดต่งฝนระยะเวลาเก็บเกี่ยว 120 วัน การใช้ดินร่วนผสมปุ๋ยอินทรีย์ 20% ให้ผลผลิตได้ดีเฉลี่ย 68.85 กรัม/ถุง เปอร์เซ็นต์ผลผลิตเฉลี่ยต่อน้ำหนักแห้งวัสดุเพาะ (%B.E.) 23.74 รวมทั้งการใช้ดินร่วนผสมปุ๋ยอินทรีย์ 25% ให้ผลไม่แตกต่างกันทางสถิติ โดยให้ผลผลิตเฉลี่ย 65.31 กรัม/ถุง เปอร์เซ็นต์ผลผลิตเฉลี่ยต่อน้ำหนักแห้งวัสดุเพาะ (%B.E.) 22.52 และพบว่าการใช้ดินร่วน casing เพียงอย่างเดียวให้ผลผลิตต่ำสุด คือ 32.71 กรัม/ถุง เปอร์เซ็นต์ผลผลิตเฉลี่ยต่อน้ำหนักแห้งวัสดุเพาะ (%B.E.) 11.28
URL Reference :
(ดาวน์โหลด: 22 ครั้ง)
ปรับปรุงข้อมูลเมื่อวันที่ 27-02-2568
แจ้งไฟล์หาย